Vanuit onze ontwerppraktijk en ervaring met het design van netwerken schreven we mee aan dit internationale boek, waaraan verscheidene professionals en wetenschappers uit het veld van de zorg meewerkten. Chris Sels en Prof. Dr. Geert Van Hootegem verkennen in hun bijdrage “Designing Networks for Integrated Care Within the Belgian Mental Health Care Ecosystem” of en hoe netwerken ontworpen kunnen worden, net als organisaties. Het design van netwerken in de geestelijke gezondheidszorg in België wordt daarbij als case genomen.
Oorspronkelijk waren er verschillende “de facto” netwerken van geestelijke gezondheidszorg in België. Deze netwerken werden gekenmerkt door: (1) elke betrokkene deed alles, (2) niemand wist wat de andere actor deed (en er waren geen gegevens beschikbaar), (3) de overdracht van patiënten van de ene zorgverlener naar de andere (beroepsgroepen of instellingen) werd niet gecoördineerd en (4) het punt van binnenkomst of toegang bepaalde de therapie, niet de behoefte van de patiënt.
Door de netwerken te helpen hun primaire proces opnieuw te ontwerpen met behulp van de theorie van de Lowlands Socio-Technische Systemen, hielpen wij hen deze problemen aan te pakken en vooruitgang te boeken op de lange en complexe weg naar het verlenen van goede geestelijke gezondheidszorg.
Dit hoofdstuk laat zien dat de ideeën van Lowlands Socio-Technische Systemen zowel een systeem- als een systematische benadering vertegenwoordigen, die kan worden, en in deze gevallen ook werd, toegepast op het bouwen van netwerken, maar ook op het ontwerpen van individuele organisaties of, op microniveau, op teams. Interventies zijn en kunnen worden uitgevoerd op deze drie niveaus.
Zoals aangetoond door het geval van de Belgische Geestelijke Gezondheidszorg, stellen we dat (doelgerichte) netwerken perfect kunnen worden ontworpen door gebruik te maken van de theorie en de instrumenten van de Socio-Technische Systemen. Wanneer het gaat om inter-organisationele arbeidsverdeling, is de socio-technische theoretische en praktische gereedschapskist robuust genoeg om de klus te klaren. In vergelijking met intra-organisationeel ontwerpen worden geen verbeteringen of nieuwe eisen aan het theoretisch kader gesteld. In de STS-theorie gaat het om transformatieprocessen, ongeacht of deze binnen of tussen organisaties (of andere afgebakende sociale systemen) plaatsvinden.
Naar onze mening kunnen ecosystemen echter niet als zodanig worden ontworpen. Wat kan er dan wel worden gedaan? Beleidsmakers, wetenschappers of ontwerpers kunnen “samenwerkingscapaciteit” opbouwen, door voorwaarden te scheppen voor toekomstige samenwerking tussen bestaande actoren of voor het opzetten van nieuwe structuren. Zij kunnen dit doen door interventies te plegen om het potentieel van de opbouw van nieuwe samenwerkingsstructuren te verkennen en te vergemakkelijken, die op hun beurt potentieel aan ontwerp onderworpen kunnen worden. Dit kunnen de noodzakelijke, maar niet voldoende voorwaarden (voorbereidende fase) zijn voor de ontwikkeling, veeleer dan het ontwerp van afgebakende ecosystemen.
